Od Krakowa do Castle Rock. Badania archeologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w Canyons of the Ancients National Monument

Wcześniej, w 2015 i 2016 roku, wystawa gościła m.in. w Muzeum Collegium Maius UJ, Muzeum Archeologicznym w Poznaniu, czy Muzeum Historycznym w Bielsku-Białej. W Kolorado wystawę dodatkowo wzbogacą zabytki z badań projektu oraz multimedia, modele i wizualizacje powstałe z zastosowania przez naukowców z UJ w swoich badaniach nowych technologii, głównie fotogrametrii, badań geofizycznych i skanowania laserowego 3D.

Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie od 2011 r. prowadzi samodzielne badania w regionie Mesa Verde, Kolorado, w Stanach Zjednoczonych. Jest to pierwszy samodzielny polski projekt archeologiczny w USA i przykład jednego z nielicznych europejskich badań tego obszaru; kierownikiem projektu jest dr Radosław Palonka z Instytutu Archeologii UJ. Autorem większości zdjęć prezentowanych na wystawie jest Robert Słaboński.

Pogranicze Kolorado i Utah (tzw. region Mesa Verde) to jeden z najbogatszych archeologicznie regionów w Ameryce Północnej, znany jest archeologom i licznie przybywającym tam turystom, głównie ze względu na słynne prekolumbijskie miasta skalne Indian Pueblo, które budowane były w niszach skalnych w malowniczych i głębokich kanionach. To właśnie tutaj, pomimo, że panuje tu gorący i suchy klimat, z małą ilością opadów, powstały jedne z najbardziej rozwiniętych rolniczych społeczeństw indiańskich Ameryki Północnej, jeszcze na długo przed przybyciem Kolumba do Nowego Świata. Do dzisiaj region ten jest zamieszkały przez wiele plemion indiańskich, m.in. Pueblo, Nawaho i Apaczów, które w dalszym ciągu czują niezwykle silną więź z tymi terenami oraz praktykują wiele z dawnych tradycji i obrzędów.

Badania projektu z UJ m.in. poprzez badania geofizyczne, nowoczesne techniki dokumentacji, jak skanowanie laserowe 3D i fotogrametria oraz wykopaliska w wybranych osadach skupiły się na rekonstrukcji sieci osadniczej oraz zmian społeczno-kulturowych zespołu czterdziestu małych osad oraz jednego dużego centrum osadniczego starożytnej kultury Pueblo z XIII wieku n.e.. Osady te położone są w trzech kanionach: Sand Canyon, East Fork of Rock Creek Canyon oraz Graveyard Canyon, w parku Canyons of the Ancients National Monument, administrowanego przez US Bureau of Land Management (BLM) (od 2016 roku część działań projektu prowadzona jest równolegle także na terenie prywatnym, bezpośrednio przylegających do granicy parku). Kolejny obszar polskich badań dotyczy dokumentacji i analizy sztuki naskalnej w tych kanionach oraz Kanionie Sandstone, gdzie działania projektu doprowadziły m.in. do odkrycia nieznanych wcześniej nauce ogromnych galerii z malowidłami i petroglifami indiańskimi datowanymi na różne okresy. Obszar Południowego Zachodu został kiedyś nie bez znaczenia nazwany przez National Geographic „Dzikim Luwrem”, właśnie ze względu na nagromadzenie takich przedstawień.

Polskie badania pokazały, że osady te w okresie niekorzystnych zmian klimatu i środowiska naturalnego oraz wzrastającego zagrożenia walkami i wojnami w II połowie XIII wieku n.e., potrafiły stworzyć świetnie zorganizowany organizm, gdzie osady budowano w obronnych lokalizacjach i blisko źródeł wody, a kamienne wieże w miejscach, które umożliwiały szybką komunikację poprzez przekazywanie sygnałów ogniowych i dymnych w razie zagrożenia. Badania Polaków przyczyniły się m.in. do precyzyjnego datowania części tego zespołu osad (m.in. poprzez datowanie dendrochronologiczne i innymi metodami) oraz nowych rekonstrukcji dotyczących demografii-widać wyraźnie, że cały zespół kilkudziesięciu osad był zamieszkany znacznie dłużej i przez większą liczbę ludzi niż dotychczas sądzili badacze amerykańscy. Co ciekawe, dzisiaj w XXI wieku, mieszka w tym regionie pogranicza Kolorado i Utah prawie tyle samo ludzi co Indian Pueblo w XIII wieku – nieco ponad 30 tysięcy.

Dla pełniejszego obrazu badań polscy naukowcy od dwóch lat współpracują z Indianami Hopi, jedną z grup Pueblo, bezpośrednimi potomkami starożytnej kultury Pueblo, której członkowie blisko 800 lat temu wybudowali swoje osady w kanionach Mesa Verde, a pod koniec XIII wieku n.e. migrowali na południe, na teren dzisiejszej Arizony i Nowego Meksyku. Konsultanci indiańscy pracują w Hopi Cultural Preservation Office w rezerwacie Hopi w północnej Arizonie, jednej z najbardziej hermetycznych i tradycyjnych społeczności Indian Pueblo.

W dniach 21-27 maja br. teren badań projektu odwiedziła delegacja z UJ: Prorektor ds. dydaktyki, prof. Armen Edigarian oraz Dziekan i Prodziekan Wydziału Historycznego, prof. Jan Święch i prof. Stanisław Sroka. Delegacja odwiedziła teren badań projektu położony w parku Canyons of the Ancients National Monument, m.in. stanowiska z dobrze zachowaną architekturą kamienną i dekoracją malowaną ścian budynków, położone w niszach skalnych oraz wielkie galerie ze sztuką naskalną, głównie petroglifami, odkrytymi przez naukowców z UJ kilka lat wcześniej. Goście z UJ odwiedzili także teren aktualnych wykopalisk projektu na obronnym, trudno dostępnym stanowisku, na terenie prywatnym, położonym w rodzaju otuliny parku. Stanowisko znajduje się na krańcu płaskowyżu/mesy, dostęp do niego jest niezwykle utrudniony (kiedyś wchodziło się przez wąski komin skalny, w tym momencie służy do tego 5-metrowej wysokości drabina.

Delegacja UJ spotkała się z przedstawicielami władz dwóch amerykańskich partnerów projektu z Uniwersytetu Jagiellońskiego: dyrekcji parku, archeologami i kuratorami w muzeum Canyons of the Ancients Visitor Center and Museum oraz ośrodka badawczego Crow Canyon Archeological Center. Ważnym obszarem działań ośrodka oprócz działalności badawczej jest szeroko pojęta edukacja społeczeństwa amerykańskiego, zarówno dzieci, jak i dorosłych pod kątem ochrony dziedzictwa kulturowego i współpracy z plemionami indiańskimi. Omawiana była dotychczasowa współpraca oraz możliwości rozwinięcia wspólnych działań UJ oraz muzeum Canyons of the Ancients i ośrodka Crow Canyon. Polscy naukowcy korzystają m.in. z laboratoriów analiz środowiska i zabytków, a na bazie uczestnictwa w projekcie i analiz powstało dotychczas kilka prac licencjackich i magisterskich oraz przygotowywane są dwie prace doktorskie.

Miejsce:

Canyons of the Ancients Visitor Center and Museum

(formerly Anasazi Heritage Center)

27501 Highway 184

Dolores, Colorado, 81323

USA

Daty:

• Otwarcie wystawy i wernisaż: 7 lipca 2018 roku

• Okres trwania wystawy: 7 lipca 2018-7 lipca 2019 r.

Główni sponsorzy i patroni:

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

• Konsulat Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie

• Bureau of Land Management, US Department of the Interior.

Więcej informacji na stronach:

https://www.facebook.com/BLMCanyonsoftheAncients/

https://www.facebook.com/PolskaEkspedycjadoKolorado/

https://sketchfab.com/radek.palonka