Zollverein – największy zespół zabytków poprzemysłowych w Niemczech

W połowie ubiegłego wieku Zollverein był to jednym z największych zespołów wydobywczych w Zagłębiu Ruhry w Niemczech. Tereny podziałających tu kopalniach węgla kamiennego, koksowniach i innych obiektach zajmują około 100 ha. Znajduje się tu kilkadziesiąt budynków i różnego typu instalacji produkcyjnych. Obecnie jest to jeden z największych zabytków poprzemysłowych w Niemczech.

W 1986 r. z powodu wyczerpania się miejscowych złóż węgla zamknięto tu ostatni szyb w Zollverein. Stało się to po 140 lat działalności kopalni. W 1993 r. przestała działać również tutejsza koksownia. Początkowo planowano wyburzyć nieczynne zakłady, jednak rząd związkowego kraju Nadrenii Północnej-Westfalii wykupił teren firmy. Istniejące tu obiekty poprzemysłowe zostały wpisane na listę zabytków i objęte opieką konserwatorską.

Ambitne cele

W 2001 roku zabytkowa kopalnia i koksownia zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Powołano też do życia Fundację Zollverein, która opracowała plan remontu i ponownego zagospodarowania istniejących obiektów. Przewidywał on, że miejsce światowego dziedzictwa kultury Zollverein będzie adaptowane na potrzeby kultury, nauki i firm innowacyjnych.

Przed kompleksem kopalnianym na potrzeby prywatnej Szkoły Zarządzania i Projektowania Zollverein wybudowano gmach SANAA, według projektu japońskich architektów. Obecnie działa w nim Wyższa Szkoła Sztuki i Muzyki Folkwang.

Dalsze plany rozwoju kompleksu Zollverein skupiały się na wspieraniu przemysłu artystycznego ze wskazaniem na design. 3,5 hektarowy obszar pomiędzy kopalnią a koksownią został przeznaczony pod rozbudowę parku technologicznego dla młodych kreatywnych przedsiębiorstw.

Zwiedzanie i zabawa

Zachowane obiekty przemysłowe można zwiedzać z przewodnikiem w ramach kilku tras turystycznych. Na terenie kompleksu Zollverein znajduje się ścieżka muzealna Droga Węgla i centrum dotyczące szlaku kultury przemysłowej.

Z zespołu szybów 1/2/8 przetrwały do chwili obecnej wieże nad szybami nr 1 i 2, budynek maszyny wyciągowej, pralnia, budynek administracyjny, willa dyrektorska oraz dom mieszkalny dla urzędników. Na terenie szybów 3/7/10 zachowała się 33-metrowa wieża nad szybem nr 10 i gmach maszynowni, Wieże szybów 4 i 11 zostały zburzone. Przetrwały jedynie budynki maszynowni.

W przebudowanym przez Normana Fostera dawnym budynku kotłowni umiejscowiono Ośrodek Wzornictwa Nadrenii Północnej-Westfalii. Na terenie zakładu 1/2/8 działa centrum choreograficzne Nadrenii Północnej-Westfalii. Obszar zakładu 3/7/10 to obecnie pole doświadczalne oraz warsztat ceramiczny Margarethenhöhe. W dawnej koksowni zorganizowano przestrzeń wystawienniczą dla sztuki współczesnej. Liczne obiekty poprzemysłowe dysponują pomieszczeniami na pracownie, warsztaty, biura oraz siedziby start-upów. Część z nich czeka jeszcze na najemców.

Latem można zażyć kąpieli w działającym na tym terenie odkrytym basenie, a zimą skorzystać z funkcjonującego tu lodowiska. Odbywa się tu również mnóstwo różnego rodzaju imprez artystycznych: festiwali, koncertów, wystaw.

Szyb nr 12 i budynek płukania węgla

W znakomitym stanie zachował się wybudowany w 1932 r. nowoczesny szyb nr 12, który w tamtych czasach miał największą zdolność wydobywczą na świecie. W jego pobliżu znajdują się budynki maszynowni. Największym gmachem na terenie kopalni jest obiekt, w którym dokonywano czyszczenia węgla. To tu sortowano i płukano wydobyty węgiel, który następnie trafiał do koksowni. Po przebudowie w budynku tym umieszczono muzeum prezentujące proces wydobycia węgla i Muzeum Zagłębia Ruhry.

W jego poblizu zachowały się też piece wybudowanej w 1961 r. centralnej koksowni z pełnym wyposażeniem. Ponadto na pobliskim terenie znajdują się budynki pomocnicze, m.in. budynek administracyjny, zakład wytwarzania sprężonego powietrza, warsztaty i laboratoria.

Niezwykłym miejscem jest dawna hala kompresorowni, czyli obiekt gdzie wytwarzano sprężone powietrze. Dziś w tym ogromnym budynku mieści się sala eventowa Grand Hall Zollverein. Organizowane są tu różnego rodzaju, konferencje, kongresy, zjazdy, w których może uczestniczyć do 2500 osób.

Kompleks Zollverein stanowi jedną z głównych atrakcji Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego, szlaku tematycznego „Górnictwo: Skarby Ziemi” oraz regionalnego Szlaku Zagłębia Ruhry. W 2010 r. tereny dawnej kopalni i koksowni były miejscem wielu wydarzeń artystycznych, które odbywały się w ramach programu Essen – Europejska Stolica Kultury.

Jerzy Niemociński