Szapocznikow, Wajda, Wróblewski w Wilnie

Wciąż zbyt mało wiemy o sztuce tworzonej w Wilnie w okresie II wojny światowej i krótko po jej zakończeniu, o wieloetnicznej społeczności tego miasta, które przeżyło liczne traumatyczne przeżycia w tamtych latach. Żeby lepiej zrozumieć te trudne czasy Muzeum Sztuki Współczesnej w Wilnie (MO Muzeum) zaprezentowało dwie wystawy o tematyce wojennej i powojennej. Ekspozycje przedstawiają wpływ osobistych doświadczeń polskich artystów związanych z Wilnem na ich twórczość oraz zmiany urbanistyczne i populacyjne, jakie zaszły w Wilnie w omawianym okresie.

Ponowne otwarcie muzeum

20 marca, po czteromiesięcznej zimowej przerwie spowodowanej pandemią, Muzeum Sztuki Współczesnej w Wilnie, ponownie zostało otwarte. Zwiedzającym udostępniono dwie ciekawe ekspozycje.

„Trudny wiek. Szapocznikow - Wajda - Wróblewski” to zbiór prac uznanych polskich artystów przedstawiający ich doświadczenia okresu powojennego oraz osobiste relacje z Wilnem przez pryzmat rzeźby, filmu i malarstwa. Druga wystawa, „Trudny wiek. Wilno, 1939–1949”, opowiada o kwestiach wieloetniczności miasta Wilna i zmian, które nastąpiły w nim w ciągu tej dramatycznej dekady. W tym materiale skupię się na prezentacji wystawy dotyczącej Szapocznikow, Wajdy i Wróblewskiego. Informacje o wystawie Trudny wiek. Wilno 1939 -1949 zamieszczę w następnej publikacji.

Trudny wiek. Szapocznikow - Wajda – Wróblewski

Malarz Andrzej Wróblewski urodził się i wychował w Wilnie. Związki Wróblewskiego z Wilnem i jego znaczenie dla sztuki w Polsce drugiej połowy XX wieku stały się głównym powodem zorganizowania wystawy w MO Muzeum.

Pierwotnie wernisaż wystawy „Trudny wiek. Szapocznikow - Wajda - Wróblewski” planowany był na jesień 2020 roku. Jednak ze względu na pandemię koronawirusa musiał zostać przełożony na 2021 r. Zapewniając wszystkie niezbędne środki ostrożności, Muzeum Sztuki Współczesnej w Wilnie otworzyło się na nowo 20 marca i umożliwia zwiedzenie wystawy ograniczonej liczbie osób.

Wystawa prezentująca polskich artystów: rzeźbiarkę konceptualną Alinę Szapocznikow, reżysera filmowego Andrzeja Wajdę oraz malarza Andrzeja Wróblewskiego jak dotąd jest największym przedsięwzięciem litewskiego muzeum, które działa zaledwie od trzech lat. Ekspozycja budowana była we współpracy z 25 zagranicznymi muzeami, galeriami i kolekcjami prywatnymi i w rezultacie prezentuje około 120 dzieł sztuki z 5 krajów. Wystawa ta po raz pierwszy została pokazana w Katowicach w 2018 roku. Wileńska ekspozycja pomyślana jest jako wariacja na temat wystawy „Perspektywa dorastania. Szapocznikow - Wróblewski - Wajda ”, która była prezentowana w Muzeum Śląskim w Katowicach. Kuratorką obu wystaw jest Anda Rottenberg, polska historyczka i uznana na całym świecie kuratorka sztuki.

Tytuł wystawy „Trudny wiek” został zapożyczony z rzeźby Aliny Szapocznikow z 1956 roku, przedstawiającej nastoletnią postać. Odnosi się on zarówno do trudnego, tragicznego czasu historycznego, jak i do jednego z najważniejszych i najbardziej skomplikowanych okresów w życiu człowieka - okresu dojrzewania.

Twórczość inspirowana okresem dorastania

Ekspozycja prac Szapocznikow - Wajdy - Wróblewskiego przedstawia twórczość najwybitniejszych i najbardziej cenionych polskich artystów powojennych: reżysera filmowego Andrzeja Wajdy (1926–2016), rzeźbiarki konceptualnej Aliny Szapocznikow (1926–1973) i malarza Andrzeja Wróblewskiego (1927–1957). Głównym tematem wystawy jest eksploracja doświadczeń dorastania, których doświadczyli ci trzej artyści - wszyscy urodzili się w tym samym okresie i wszyscy stracili rodzica we wczesnym okresie życia. Wpływ tych wydarzeń miał duże znaczenie dla ich późniejszej twórczości. Bezprecedensowa skala brutalności popełnionej podczas II wojny światowej odcisnęła głębokie piętno na życiu wszystkich trzech artystów. Kurator wystawy, legendarna polska historyczka sztuki Anda Rottenberg, pokazuje, jak te same symbole i metafory powtarzają się w różnych dziedzinach sztuki: malarstwie, kinie i rzeźbie.

Artyści prezentowani na wileńskiej wystawie

Alina Szapocznikow to polska rzeźbiarka, która przeżyła Holokaust. Radykalnie zmieniła koncepcję rzeźby. Szapocznikow zaczęła eksperymentować z nowymi materiałami i technikami, wykorzystując montaż, cement plastyczny, poliester i toksyczny poliuretan. Skupiła się na tematyce śmierci, choroby, doczesności i kobiecej tożsamości. Szapocznikow podziwiała idee surrealizmu, nowego realizmu i pop-artu. Prace Szapocznikow były prezentowane w Muzeum MoMA (Nowy Jork), Centrum Sztuki Współczesnej WIELS (Bruksela), Centrum Pompidou (Paryż) i w wielu innych prestiżowych muzeach.

Andrzej Wróblewski urodził się i wychował w Wilnie, w rodzinie słynnej artystki Krystyny Wróblewskiej i prof. Bronisława Wróblewskiego z Uniwersytetu Stefana Batorego. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych artystów powojennych w Polsce. Artysta zaprezentował wyjątkowe podejście do tematu wojny, śmierci i pamięci historycznej.

Andrzej Wajda to jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów filmowych na świecie, znany jako autor „Kanału” (1957), „Popiołu i diamentu” (1958) i „Katynia” (2007). Złożone wątki historyczne Polski, koszmary wojny, ucisk ideologiczny i moralne samostanowienie człowieka to główne tematy jego filmów. Filmy Wajdy zdobyły Gałąź Złotej Palmy, Złotego Niedźwiedzia na Festiwalu Filmowym w Berlinie i wiele innych nagród, reżyser otrzymał za całokształt twórczości Oscara Amerykańskiej Akademii Filmowej i Nagrodę Europejskiej Akademii Filmowej.

Mecenasi wileńskiej wystawy

Projekt wystawy w Wilnie jest współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i koordynowany w partnerstwie z Instytutem Adama Mickiewicza w Warszawie.

- To kolejny projekt Instytutu Adama Mickiewicza, który ukazuje prace najwybitniejszych polskich twórców powojennych. Po sukcesie ubiegłorocznej wystawy Andrzeja Wróblewskiego „Waiting room” w Moderna Galerija w Słowenii, tym razem publiczność litewska będzie mogła zapoznać się z fenomenem twórczości pokolenia „zarażonego wojną” oraz odkryć, w jaki sposób malarstwo, film i rzeźba interpretowały zbliżone doświadczenia - mówi Barbara Krzeska, zastępca dyrektora Instytutu Adama Mickiewicza.

Sponsorami wystawy są mi.in. Międzynarodowa Fundacja Imienia Księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i Fundacja Trzy Trąby (należąca do rodziny Radziwiłłów). Sponsorem Instytucjonalnym jest Lithuania Council of Culture.

Wileńskie Muzeum Sztuki Współczesnej to instytucja organizująca wiele ciekawych wystaw, z których część nawiązuje do polskiej kultury. Szkoda, że strona internetowa tej placówki nie ma polskiej wersji językowej. Z pewnością jej wprowadzenie sprawiłoby, że stałaby się ona bardziej komunikatywna dla Polaków licznie odwiedzającymi stolicę Litwy. Brak polskiej strony językowej jest barierą komunikacyjną dla średniego i starszego pokolenia naszych rodaków, a to właśnie osoby w tym wieku najliczniej odwiedzają Wilno w swoich podróżach po pięknej ziemi litewskiej.

Możliwość przeczytania informacji o wystawach w języku polskim z pewnością zachęciłaby wielu Polaków do odwiedzania nowej instytucji na mapie kulturalnej Wilna, jaką jest Muzeum Sztuki Współczesnej – MO Muzeum. Przybliżyłaby też działalność tego muzeum osobom, które nie mają możliwości obejrzenia na żywo organizowanych w nim wystaw.

JEN/mat.pras.