Rewitalizacja Swołowa - stolicy Krainy w Kratę

Już prawie 20 lat trwa rewitalizacja Swołowa w woj. pomorskim. W tym okresie wieś całkowicie zmieniła swoje oblicze. Wszystko zaczęło się w 2002 r. od przekazania Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku zagrody nr 8. Obecnie już trzy zagrody należą do tej placówki i na ich bazie działa Muzeum Kultury Ludowej. Na cele muzealne sukcesywnie adoptowane są kolejne obiekty gospodarskie w charakterystyczną czarną kratę.

Na przestrzeni prawie 20 lat Swołowo wypiękniało i stało się znane w całej Polsce. Dzieje się to głównie dzięki staraniu słupskiego muzeum, regionalnych władz i miejscowej społeczności, które wykorzystując fundusze własne oraz środki unijne systematycznie rewitalizują tę niezwykle uroczą wieś. Odwiedzają ją licznie nie tylko mieszkańcy Pomorza, ale również turyści z kraju i z zagranicy wypoczywając na Środkowym Wybrzeżu. Atrakcji jest tu dużo, a wkrótce będzie ich jeszcze więcej.

Gości przyciągają organizowane cyklicznie atrakcyjne imprezy folklorystyczne, zajęcia edukacyjne, warsztaty, a także ciekawe Muzeum Kultury Ludowej, mieszczące się w odrestaurowanych zagrodach chłopskich. Dużo przyjemności dostarcza degustowanie pomorskich potraw w „Gospodzie pod Wesołym Pomorzaninem” i na kiermaszach ze zdrową żywnością.

Owalna wieś

„Kraina w kratę” to obszar na Pomorzu Środkowym pomiędzy Darłowem a Łebą o szerokości ok. 40-50 km i długości 80 km. Wyróżnia się on dużą ilością budynków o konstrukcji szachulcowej. Domy te posiadają szkielety z dębowych lub sosnowych belek, natomiast przestrzenie pomiędzy nimi wypełniane są gliną narzuconą na plecionkę z trzciny. Ułożone w kratownicę drewniane bele malowano na czarno, co kontrastowało z białą gliną. W ten sposób budowane domy mają charakterystyczny wygląd „w kratkę”. Najstarsze tego typu domy zachowane na tym terenie pochodzą z XVIII wieku.

Stolicą „Krainy w kratę” jest Swołowo. Jest to jedyna wieś w Polsce o owalnym układzie przestrzennym, pochodzącym jeszcze z czasów średniowiecza. Jej centralna część w kształcie owalu należała do całej wspólnoty i służyła m.in. wypasaniu bydła. Obecnie zajmuje ją staw z przyległym parkiem i kościół. Teren ten o wrzecionowatym kształcie otacza brukowana droga z usytuowanymi wzdłuż niej chłopskimi zagrodami. Do dziś we wsi zachowało się 70 budynków szachulcowych, które stanowią turystyczną atrakcję. Swołowo nie jest skansenem lecz żywą wsią, w której słupskie Muzeum Pomorza Środkowego wykupiło trzy zagrody i zorganizowało w nich Muzeum Kultury Ludowej Pomorza. Działają one w otoczeniu innych szachulcowych zabudowań, funkcjonujących jako chłopskie gospodarstwa.

Zagrody pełne atrakcji

Turystów najbardziej zachwycają w Swołowie wielkie stuletnie zagrody bogatych chłopów. Przykładem jest udostępniona do zwiedzania od 2008 r. Zagroda Albrechta. Front czworobocznego obejścia stanowi budynek bramny. Po przeciwległej stronie dziedzińca znajduje się duży, piętrowy dom mieszkalny, w którym na parterze jest ekspozycja muzealna ukazująca pokoje mieszkalne i kuchnię, a na piętrze usytuowana jest sala konferencyjna i pokoje gościnne. Boki zagrody wyznacza budynek inwentarski i stodoła z połowy XIX w, w której zgromadzono maszyny i narzędzia rolnicze. Ich wnętrza wypełniają zarówno zabytkowe ekspozycje, jak i multimedialne prezentacje. Muzealne zagrody tętnią życiem. W budynkach inwentarskich hodowane są zwierzęta (drób, owce, konie), a w stodole młócone jest zboże.

W dwóch innych zagrodach gospodarskie obiekty również zostały zaadoptowane na cele wystawiennicze i użytkowe. Jest tu m.in. działająca kuźnia, gdzie kowal wykuwa podkowy i żelazne narzędzia i kamienna lodownia. W czynnych domach chlebowych organizowane są pokazy wypieku chleba według tradycyjnych przepisów. Są też sale do prowadzenia zajęć edukacyjnych i warsztatów muzealnych.

Przybywa nowych atrakcji

Właśnie trwa trzeci etap rewitalizacji Swołowa. W miejscowym kościele wyremontowano zabytkowe organy słynnej firmy Christiana Friedricha Völknera, która w XIX w. budowała organy dla kościołów w całej Europie. Latem ubiegłego roku wyremontowany instrument wykorzystano do organizacji cyklu koncertów organowych „Muzyka w kościele”.

Muzeum Kultury Ludowej pozyskało kolejne dwa budynki gospodarskie, w których prezentowane będą wystawy dotyczące młynów wodnych i wiatrowych oraz ziołolecznictwa i medycyny ludowej.

Gmina wiejska Słupsk przejęła w Swołowie zagrodę nr 5 i na jej bazie urządza Zagrodę Inicjatyw Twórczych. Wielofunkcyjną placówkę ukierunkowaną na organizowanie działalności kulturalnej prowadzić będzie Gminny Ośrodek Kultury. Mieścić się tu będzie również kawiarnia oraz sklep z regionalnymi produktami i ekologiczną żywnością.

W Swołowie przybywa gospodarzy zajmujących się produkcją zdrowej żywności. Działa już serowarnia, produkująca wiejskie sery. U miejscowych rolników można kupić świeże mleko, jajka oraz warzywa i owoce, a okoliczni pszczelarze oferują znakomite miody.

Festyny i plenery

Lokalne władze oraz mieszkańcy Swołowa dbają o wieś i cięgle ją upiększają. Również prywatne zagrody są wciąż odnawiane. Wiele z nich adoptowanych jest na potrzeby agroturystyki. Z obiektów tych chętnie korzystają turyści, którzy wybierają wieś jako miejsce wypoczynku lub uczestniczą w imprezach nawiązujących do tradycji związanych z życiem pomorskich wsi i ich obrzędami.

Przez cały rok w muzealnych zagrodach odbywają się liczne festyny, kiermasze i plenery. Ich początek przypada na Niedzielę Palmową. Następnie nadchodzi czas na cykliczne imprezy w Dziecięcej Zagrodzie i odbywające się raz w tygodniu festyny „Muzeum jako żywo”. Ponadto organizowane są: Szparagowe Święto, Warsztaty Zielarskie, Plener Kowalski, Święto Ziół, Dożynki oraz Babie Lato - święto miodu i nalewek pomorskich. Na 11 listopada odbywa się festyn Gęsina na Świętego Marcina. Roczny kalendarz imprez w Swołowie kończy Jarmark Bożenarodzeniowy. W trakcie festynów na turystów czeka kulinarna uczta przygotowana przez muzealną „Gospodę pod Wesołym Pomorzaninem”, specjalizującą się w daniach z gęsiny oraz smakołyki przygotowywane przez koła gospodyń wiejskich. Może w tym roku nie wszystkie imprezy odbędą się ze względu na pandemię koronawirusa, ale jest nadzieja, że już w przyszłym roku zostaną one ponownie zorganizowane.

Kiedy jest się na Pomorzu warto odwiedzić Swołowo. Dojazd samochodem lub rowerem jest łatwy. Wieś położona jest 16 km od Słupska, jeden kilometr od szosy łączącej Słupsk z Darłowem.

Jerzy Niemociński