Podziemna Valletta – tejemnice, które skrywa słoneczna Malta

Dla jednych ten śródziemnomorski kraj kojarzy się ze słońcem, które świeci tam przez niemalże cały rok. Dla innych ten archipelag wysp maltańskich (w szczególności Gozo) jest uważany za jedno z najlepszych miejsc na świecie do nurkowania. Ale to nie wszystko, co Malta ma do zaoferowania.

Historia podziemnego oblicza stolicy Malty datuje się na XVII wiek. Na ten okres przypadają dwa ważne wydarzenia w historii tego śródziemnomorskiego kraju.

W tym czasie Maltą rządził Zakon Maltański. Uzyskał on do niej prawa jako lenno Królestwa Sycylii w 1530 roku z rąk cesarza Karola V. Za panowania tego katolickiego zakonu rycerskiego miasto Valletta stało się strategicznym portem w basenie Morza Śródziemnego. Tak się stało, ponieważ od XVI do XVIII wieku kontynentalna Europa znajdowała się w stanie wojny z Imperium Osmańskim.

Valletta “solą w oku” Imperium Osmańskiego

Kontrola nad Morzem Śródziemnym była “być albo nie być” dla europejskich państw. Z uwagi na swoje położenie, Malta dominowała na strategicznych szlakach handlowych. Była także niezbędna dla europejskich flot. Dlatego Valletta, jako najważniejszy port Malty, odgrywała istotną rolę w polityce i handlu w tamtych czasach. Miało to także swoje negatywne konsekwencje.

Najważniejszy port Malty często doświadczał oblężenia ze strony obcych wojsk. Wydarzeniem przełomowym było Wielkie Oblężenie Malty (obrona tej wyspy przed atakiem Imperium Osmańskiego) z 1565 roku. Wówczas Zakon Maltański wykorzystywał nowoczesne (jak na tamte czasy) technologie fortyfikacyjne, takie jak bastiony i fortyfikacje, aby zapewnić obronę swojemu terytorium. Dzięki ich zastosowaniu, udało się odeprzeć wojska osmańskie. Ale to nie wszystko. Te doświadczenia dały podwaliny pod rozwój podziemnych rozwiązań obronnych na Malcie.

Innowacje okresu nowożytnego

Pierwsze podziemne tunele i krypty pod miastem Vallettą powstały w XVII wieku. Było to możliwe z uwagi na korzystne uwarunkowania geologiczne. Tunele i komory drążono w miękkim wapieniu. Kredowa skała na Malcie (jako stosunkowo łatwy materiał do drążenia i przycinania) ułatwiła budowę tych podziemi.

W tamtych czasach były one innowacyjnym rozwiązaniem konstruktorskim. Niektóre tunele posiadają hydrauliczne windy, które służyły do transportowania ciężkiego sprzętu i zaopatrzenia. Z kolei inne są wyposażone w system rur, którymi podczas oblężenia dostarczano świeżą wodę dla żołnierzy i mieszkańców. Systemem kanałów i komór można było przemieszczać się wzdłuż całej linii brzegowej miasta, a także łączyć się z fortami i umocnieniami. Pełnił także rolę punktów obserwacyjnych oraz za jego pomocą można było kierować ogniem artyleryjskim.

Podziemna architektura obronna Valletty pełniła swoją pierwotną rolę do końca XVIII wieku. Wraz z nastaniem XIX wieku, Malta stała się częścią Imperium Brytyjskiego. Podziemne tunele oraz komory przeistoczyły się w magazyny dla wojsk brytyjskich.

Do czasu wybuchu II wojny światowej, podziemia Valletty pełniły kilka innych funkcji. Posłużyły one do odizolowania chorych na cholerę w 1854 roku. Dzięki temu powstrzymano rozprzestrzenienie się choroby na wyspie. Podziemia Valletty były również wykorzystywane do wydobywania wapienia oraz innych surowców mineralnych, które były wykorzystywane w budownictwie.

Na bazie doświadczeń zdobytych przy budowie sieci podziemnych połączeń powstała w 1883 roku podziemna kolej. Połączyła ona Vallettę z Mdiną, dzięki czemu podróż między tymi miastami skróciła się z 3 godzin do niespełna pół godziny. Połączenie przetrwało 60 lat. Gwoździem do jej trumny okazała się rosnąca popularność połączeń autobusowych między tymi miastami w latach 20. ubiegłego wieku.

Podziemna Valletta w okresie wojennym

Nieczynn od lat 30. ubiegłego wieku podziemne połączenia kolejowe przydały się Malcie kilkanaście lat później. Posłużyły one jako schrony przeciwlotnicze dla 5 tysięcy mieszkańców tego kraju podczas II wojny światowej. Generalnie sieć tuneli i komór, w szczególności tych pod Vallettą, pełniły podobną rolę w tym okresie. Jest to o tyle ważne, ponieważ Malta była stałym obiektem bombardowań ze strony sił Osi (Niemcy, Włochy).

Podczas II wojny światowej Malta pełniła podobną rolę, jak 400 lat wcześniej w przypadku morskich zmagań z Imperium Osmańskim. A mianowicie była ona strategicznym punktem dla aliantów, stając się od razu kluczowym celem dla sił Osi. Doprowadziło to do intensywnych walk w regionie. Bombardowania Malty ze strony państw Osi miały na celu osłabienie pozycji brytyjskich w basenie Morza Śródziemnego oraz odcięcie wyspy od dostaw żywności i materiałów wojennych.

W szczególnie w latach 1940-42 Malta była jednym z najbardziej intensywnie bombardowanych państw. W sumie spadło na nią 17 tysięcy bomb. Dlatego ogromną rolę w tamtym okresie odegrały stworzone wieki wcześniej podziemne sieci tuneli pod Vallettą. Szacuje się, iż podczas II wojny światowej dały one schronienie prawie 40 tysiącom mieszkańcom tego kraju.

Z funkcji obronnej do roli atrakcji turystycznej

Po II wojnie światowej podziemia Valletty musiały długo i cierpliwie poczekać aż zostanie im przywrócony dawny blask. Na początku tego wieku rozpoczęły się prace nad renowacją i konserwacją podziemnych tuneli oraz komór. W 2009 roku podziemia stolicy Malty zostały otwarte dla turystów.

Bogata i wielokulturowa historia Malty ma również swoje odzwierciedlenie w architekturze podziemiach Valletty. Podczas eksploracji tuneli można dostrzec elementy projektów włoskich, francuskich i brytyjskich, a nawet wpływy kultur islamskiej i żydowskiej. Obecnie długość katakumb pod Vallettą liczy ponad 5,5 km. Jednak ostateczna liczba tuneli i krypt oraz długość podziemi jest trudna do ustalenia. W trakcie długiej historii Valletty były one rozbudowywane i modyfikowane w różnych celach, w tym obronnych, handlowych i religijnych.

W dalszym ciągu podziemia stolicy Malty kryją w sobie mnóstwo tajemnic. Najlepszym przykładem jest niedawne odkrycie podziemnego ogrodu pod Klasztorem świętej Katarzyny. Czekał on na ten moment w zapomnieniu 400 lat.

Podziemia Valletty można zwiedzać w każdy poniedziałek, środę i niedzielę.

JEN/mat.pras.